Ομιλία στο Ιστορικό ΠΟΛΥΑΡΑΒΟ Γυθείου Λακωνίας στις 15 Αυγούστου μετά τη Δοξολογία, για τον εορτασμό της επετείου της εκεί συντριβής των στρατευμάτων του Ιμπραήμ.

Την τελετή διοργάνωσε ο Σύλλογος των απανταχού Πολυαραβιτών «Η ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ».

Αγαπητές μου Λάκαινες και αγαπητοί μου Λάκωνες,

σήμερα αφήνουμε τα συναισθήματά μας για τη Μεγάλη μας Μητέρα να πλημμυρίζουν την καρδιά και την σκέψη μας. Η Θεοτόκος είναι συνδεδεμένη με την ίδια την ύπαρξή μας.

Είναι συνδεδεμένη με τις κορυφαίες στιγμές του Έθνους μας.

Είναι το καταφύγιό μας στις μεγάλες καταστροφές και η έμπνευση και δύναμή μας στα μεγάλα οράματα, στις Εθνικές Ιδέες, στην Επανάσταση του Γένους.

Η Ιστορία μας είναι γεμάτη από εκατοντάδες χιλιάδες ανώνυμους πολεμιστές που έγραψαν άγνωστες σελίδες ηρωισμού στα πεδία της μάχης. Όπλο τους η θρησκευτική πίστη και η αγάπη για την πατρίδα. Οδηγός το καθήκον και το χρέος για την ελευθερία, την τιμή, την οικογένεια.

Υπάρχουν μάχες που κερδήθηκαν και μάχες που χάθηκαν τιμημένα. Υπάρχουν μάχες που έμειναν στην ιστορία και υπάρχουν μάχες που έγραψαν Ιστορία. Υπάρχουν μάχες που ενώ έγραψαν Ιστορία παρέμειναν άγνωστες για τους πολλούς.

Τέτοια είναι και η καθοριστική για την πορεία της Επανάστασης μάχη του Πολυάραβου. Η τρίτη και τελική απόπειρα του Ιμπραήμ να αλώσει τη Μάνη και να καταστείλει οριστικά την Ελληνική Επανάσταση. Το 1826 ήταν το μοιραίο καλοκαίρι για τον Ιμπραήμ και οι κορυφαίες στιγμές της Μανιάτικης εποποιίας.

Η τύχη της επανάστασης κρίθηκε σ’ ένα τόπο που δεν υποδουλώθηκε ποτέ.

Σ’ ένα λαό που πρώτος σήκωσε το λάβαρο της Επανάστασης στην Αρεόπολη στις 17 Μαρτίου του 1821. Η επανάσταση κρατήθηκε ζωντανή από τους πάντοτε ελεύθερους Μανιάτες και τις Μανιάτισσες που εκπαιδεύτηκαν στρατιωτικά, το ίδιο σκληρά, στα κακοτράχαλα αλλά αδούλωτα βουνά, για να διαδραματίσουν στην κορυφαία πράξη του πολέμου τον μόνο ρόλο που τάζει η Ιστορία στους κορυφαίους. Το ρόλο του πρωταγωνιστή.

Για να αντιληφθούμε τη σημασία της Νίκης και τη θέση της στην ιστορία του γένους, πρέπει να κατανοήσουμε το ιστορικό περιβάλλον μέσα στο οποίο έλαβε χώρα.

Ο εθνικός διχασμός του 1824-1825 προκάλεσε, αναπόφευκτα, κατακερματισμό των ελληνικών δυνάμεων και απώλεια πολύτιμου χρόνου.

Οι πολιτικές αντιθέσεις και συγκρούσεις οδήγησαν σε γεγονότα όπως:

- η καθαίρεση του Πρόεδρου του νομοτελεστικού σώματος Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη και η αντικατάστασή του από τον Κουντουριώτη,

- η δημιουργία δύο κυβερνήσεων, μία υπό τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη με έδρα την Τρίπολη και μία δεύτερη υπό τον Κουντουριώτη με έδρα το Κρανίδι,

- οι συγκρούσεις μεταξύ κυβερνητικών και αντικυβερνητικών στο Άργος και στο Ναύπλιο,

- η εισβολή του Υπουργού Εξωτερικών Παπαφλέσσα στην Αρκαδία τον Οκτώβριο  του 1824, για να πλήξει τους οπαδούς του Κολοκοτρώνη

- η προφυλάκιση του Κολοκοτρώνη, των αδελφών Δεληγιάννη, του Παναγιώτη και του Ιωάννη Νοταρά, του  Γρίβα, του Οδυσσέα Ανδρούτσου και άλλων από τους κυβερνητικούς, και

- η δολοφονία του Οδυσσέα Ανδρούτσου στην Ακρόπολη τον Ιούνιο του 1825, όπου κρατούνταν φυλακισμένος.

Αγαπητές μου Λάκαινες και αγαπητοί μου Λάκωνες,

Η διχόνοια, η αυτοκαταστροφική αυτή αδυναμία των Ελλήνων απέβη τραγική. Την πολιτική και κοινωνική κρίση εκμεταλλεύτηκε ο Ιμπραήμ ο οποίος με τις ενισχυμένες δυνάμεις των Τουρκοαιγυπτίων, επελαύνει με καταστροφική μανία σε Μοριά και Ρούμελη, για να καταστείλει την ελληνική επανάσταση.

Το Φεβρουάριο του 1825 τουρκοαιγυπτιακά στρατεύματα αποβιβάζονται στη Μεθώνη και το Μάρτιο καταφθάνουν νέες ενισχύσεις από την Αίγυπτο. Ο Ιμπραήμ νίκησε τις ελληνικές επαναστατικές δυνάμεις στο Νεόκαστρο, στο Κρεμμύδι και στο Παλαιόκαστρο. Κατέλαβε όλη τη Μεσσηνία. Κατέκαψε το Άργος και νίκησε τις, υπό τον Κολοκοτρώνη, ελληνικές δυνάμεις στα Τρίκορφα της Τριπολιτσάς, προκαλώντας σημαντικές απώλειες για τους Έλληνες.

Τον Αύγουστο ο Ιμπραήμ καταλαμβάνει την Μονεμβασιά. Τον Δεκέμβριο φθάνει στο Μεσολόγγι για να ενισχύσει τους πολιορκητές και στις 10-11 Απρίλιου το καταλαμβάνει μετά την ηρωική Έξοδο με τους 4.000 νεκρούς και τους 6.000 αιχμαλώτους.

Οι ήττες στο πεδίο των πολεμικών επιχειρήσεων των Ελλήνων δεν άφηναν περιθώρια για αισιοδοξία. Κυριαρχούσαν η φρίκη, η απελπισία, ο φόβος.

Ο Ιμπραήμ επιστρέφει στην Πελοπόννησο με τον τίτλο του πορθητή και την έπαρση του αήττητου Στρατάρχη. Ο ιστορικός της Επανάστασης, Απόστολος Βακαλόπουλος, περιέγραψε την μορφή του πολέμου κατά του Ιμπραήμ: «Μετά την απόβαση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο οι μάχες αρχίζουν και χάνουν την παλαιά τους ομηρική όψη… Τώρα τείνουν να πάρουν τα κύρια χαρακτηριστικά των συγκρούσεων των ευρωπαϊκών στρατών, γίνονται αποφασιστικές και πολύνεκρες.»

Σπέρνει παντού τον όλεθρο και την καταστροφή και κατευθύνεται προς τη Μάνη θέλοντας να την τιμωρήσει παραδειγματικά, γιατί μόνο αυτή μένει ελεύθερη και ανυπότακτη. Σκοπός του να την καταστρέψει ολοσχερώς, γιατί ήταν ένα μεγάλο και επικίνδυνο εμπόδιο στα σχέδια του για τον έλεγχο της Πελοποννήσου. Η κατάληψη της Μάνης ήταν πρωταρχικής σημασίας και για την Τουρκική διπλωματία γιατί δεν μπορούσε να επικαλεστεί καταστολή της Επανάστασης με ελεύθερους τους Μανιάτες.

Η μοίρα όμως της Ελλάδας είχε επιφυλάξει στη ηρωική Μάνη τη μεγάλη τιμή να γράψει χρυσές σελίδες στην Ιστορία της. Σελίδες δόξας, απαράμιλλου ηρωισμού και ανυπέρβλητης αυτοθυσίας.

Στις 29 Μαΐου του 1826 ο Ιμπραήμ παραγγέλνει στο Γιώργο Μαυρομιχάλη υποταγή των Μανιατών.

Αυτός ανταπαντά ως γνήσιος απόγονος του Λεωνίδα:

"Σε περιμένουμε με όσας διαθέτεις δυνάμεις. Οι κάτοικοι της Μάνης γράφομε και σε περιμένομε.»

Τα στρατεύματα του Ιμπραήμ επιχειρούν την πρώτη επίθεση στη Βέργα του Αλμυρού επιχειρώντας να εισβάλλουν στη Μάνη από την Έξω Μάνη. Ταυτόχρονα στις 22 Ιουνίου επιχειρούν να αιφνιδιάσουν μέσω θαλάσσης εισβάλοντας στην Μέσα Μάνη μέσω του Διρού, πιστεύοντας ότι όλες οι δυνάμεις είναι συγκεντρωμένες στη Βέργα. Στη Βέργα, παθαίνει πανωλεθρία από τους ηρωικούς υπέρμαχους και πάντα ελεύθερους Μανιάτες. Ο στρατός του κυριολεκτικά αποδεκατίζεται. Η ίδια πανωλεθρία περίμενε τον μέχρι τότε αήττητο Ιμπραήμ και στο ΔΙΡΟ, όπου κατατροπώθηκε και καταταπεινώθηκε όχι από άνδρες μαχητές, αλλά κυρίως από οπλισμένες αλλά και άοπλες δρεπανιφόρες Μανιάτισσες θερίστριες.Για τη μάχη του Διρού ο Ιστορικός Φραντζής Αμβροσίος  αναφέρει ότι  η θάλασσα κοκκίνισε από τα αίματα των εχθρών σε  έκταση  δυο μιλίων.

Στις 6 Ιουλίου επιχειρεί απόβαση στον κόλπο του Κότρωνα. Οι Ανατολικομανιάτες όμως τον υποχρεώνουν σε ματαίωση της απόβασης.

Ο Ιμπραήμ υποχωρεί στην Τρίπολη για ανασυγκρότηση του στρατού του και επιχειρεί την τρίτη, τελευταία και δυναμικότερη απόπειρα εισβολής. Το σχέδιό του είναι να εισβάλλει στη Δυτική Μάνη από τις κορυφογραμμές του Ταϋγέτου. Να αποκόψει τη Μάνη στα δύο και μετά να την καταλάβει με ευκολία.

Τον Πολυτζάραβο, τον τόπο με τα πολλά τζάρα, δηλαδή φρύγανα, έμελε συμβολικά η Ιστορία να τον μετατρέψει στον τιμημένο Πολυάραβο. Σύμβολο της Ελευθερίας, της Νίκης και της αδούλωτης ψυχής.

Το εχθρικό στράτευμα στην πορεία του λεηλατεί, καίει και σπέρνει τον θάνατο. Στην πορεία τους αντίσταση συναντούν, στις 26 Αυγούστου στον Πύργο του Σταθάκου στη Δεσφίνα. Στο χρόνο που κερδήθηκε οι Μανιάτες γίνονται όλο και περισσότεροι και οργανώνουν τις αμυντικές τους γραμμές. Πρώτη αμυντική γραμμή ο Προφήτης Ηλίας του Πολυάραβου. Η εμπροσθοφυλακή του εχθρού παθαίνει πανωλεθρία.

Στη δεύτερη αμυντική γραμμή από Λάκκα Στεφανάκου έως τη στενωπό Δερβέν Φούρκα αντιμετωπίζουν τη δεύτερη μεγαλύτερη επίθεση των στρατευμάτων του εχθρού με τα κανόνια τους σε πλήρη ανάπτυξη. Παρά το ότι διευθύνει τις επιχειρήσεις ο ίδιος ο Ιμπραήμ, το σχέδιό του αποτυγχάνει λόγω έλλειψης  συντονισμού. Οι απώλειές του είναι μεγάλες, το ηθικό των ανδρών του σε συνδυασμό με την κούραση και τη δίψα εξαιρετικά πεσμένο. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Μανιάτες  δεν είχαν ορίσει κανέναν Γενικό Αρχηγό των επιχειρήσεων ούτε διέθεταν ενιαία τακτική αλλά όλες οι ομάδες απαρτίζονταν από ντόπιους και άλλους οπλαρχηγούς ή αρχηγούς οικογενειών.

Την τρίτη ημέρα ο Ιμπραήμ επιχειρεί ολομέτωπη επίθεση. Οι Μανιάτες έχουν λάβει θέσεις στην τρίτη αμυντική γραμμή, στο ίδιο το χωριό. Οι Άραβες υστερούσαν γιατί αναγκαζόντουσαν να πολεμούν ακάλυπτοι, σε ανωφέρεια και σε πολύ δύσβατο έδαφος. Οι Μανιάτες αντιθέτως ήσαν καλά ταμπουρωμένοι και ευρίσκοντο σε πλεονεκτικότερη θέση. Αμύνονται με επιτυχία μέχρι το μεσημέρι οπότε επιχειρούν ηρωική επίθεση, εκτιμώντας την κακή κατάσταση του εχθρού. Η νίκη είναι ολοκληρωτική οι στρατιώτες του κατακτητή τρέπονται σε άτακτη φυγή.

Κατά την τριήμερη μάχη του Πολυάραβου σκοτώθηκαν 1100 άραβες, τραυματίστηκαν 1400 και ο ίδιος ο Ιμπραήμ γλύτωσε κατά τύχη από ενέδρα που του έστησαν γενναία παλληκάρια.

Από τους Έλληνες σκοτώθηκαν 28 μαχητές και τραυματίστηκαν 70 άνδρες και 5 γυναίκες. Μια ζωή παρμένη Έλληνα για 39 ζωές εχθρών.

Στον Πολυάραβο γράφτηκε ο επίλογος της από ξηράς ήττας του Ιμπραήμ και στο Ναυαρίνο της από θάλλασας.

Η πολεμική αξία των Μανιατών και των Μανιατισσών, η ομοψυχία που κυριαρχούσε ενώπιον του εχθρού και η ιδιαιτερότητα του εδάφους, τους έκαναν αήττητους.

Σήμερα στον τόπο της Μεγάλης Νίκης αισθανόμαστε την ανάσα τους και ζούμε την ελευθερία την οποία μας χάρισαν.

Δεν έχουν ανάγκη από μεγάλα λόγια.

Δεν έχουν ανάγκη από διθυράμβους. Η Ιστορία έχει φροντίσει για την αιωνιότητά τους.

Δικό μας χρέος και ανάγκη είναι να είμαστε αντάξιοί τους.

Όλοι γνωρίζουμε τι πρέπει να κάνουμε για την πατρίδα και τη Δημοκρατία, αλλά ξεχνιόμαστε. Χάνουμε την ουσία μέσα από τη χαλάρωση αυτών που απολαμβάνουμε.

Ξεχνάμε την αφετηρία, χάνουμε το στόχο.

Ξεχνάμε τις αξίες, που μας κράτησαν ζωντανούς σαν λαό και σαν έθνος.

Ψάχνοντας τις Ιστορικές πηγές βρήκα κορυφαίους ύμνους για τους Μανιάτες και την ανδρεία τους. Βρήκα τιμημένες ιστορικές αναφορές. Βρήκα Μανιάτικα μοιρολόγια γέφυρες ανάμεσα στην αρχαία και τη σύγχρονη εποχή. Επιτρέψτε μου όμως να κλείσω με την καταγεγραμμένη αναφορά δύο περιηγητών της Μάνης. «Οι γυναίκες της Μάνης, όταν τους φέρνουν τα ρούχα του σκοτωμένου ανθρώπου τους ψάχνουν να βρουν που τον χτύπησε το βόλι- αν είναι μπροστά να τον μοιρολογήσουν, αν είναι από πίσω να κάψουν τα ρούχα και να μην τον ξαναμελετήσουν ποτέ»

Γράφουν για την Ειρήνη, που έβγαλε μια σφαίρα απ’ το μπράτσο του άντρα της και του την πρόσφερε για «να πάει να τη δώσει πίσω στον εχθρό» ή την Παρασκευή Βενζάβε, που έπεσε στη θάλασσα και πολεμούσε να κρατήσει με τα χέρια και με τα δόντια μια τουρκική γαλιότα.

Η κορυφαία όμως είναι η Θεοχάρη.

Το σύμβολο.

Η αρχαία Σπαρτιάτισσα. Η σύγχρονη Μανιάτισσα.

Η Θεοχάρη, βλέποντας τον γιό της να σκοτώνεται στα πόδια της, άρπαξε το όπλο του και φώναξε: «Κοιμήσου γιέ μου, είμ’ εγώ στη θέση σου!»

Αντί άλλου μνημόσυνου Μανιάτισσες γυναίκες και Μανιάτισσες νύφες, που μας έλαχε να είμαστε οι απόγονοι της Θεοχάρη και της θρυλικής νύφης του Αναϊπάκου,

ας μη χάσουμε ποτέ,

όλα όσα αξίζουν,

όλα όσα πιστεύουμε,

όλα όσα τιμούμε.

Χρόνια Πολλά σε όλους.

Χρόνια Πολλά σε όσες και όσους γιορτάζουν.